Ένα ρόδο για το πέτο σου

Λεπτομέρειες

Ομιλία για το Ντάρμα από τον Thich Nhat Hanh

Photo from: Crystal in flickr.

Η σκέψη “μητέρα” δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτή της “αγάπης”. Η αγάπη είναι γλυκιά, απαλή και νόστιμη. Χωρίς αγάπη, ένα παιδί δεν μπορεί να ανθίσει, ένας ενήλικας δεν μπορεί να ωριμάσει. Χωρίς αγάπη, είμαστε αδύναμοι και μαραζώνουμε...

Τη μέρα που πέθανε η μητέρα μου, έγραψα στο ημερολόγιό μου: “η μεγαλύτερη δυστυχία της ζωής μου έχει έρθει!” Ακόμη κι ένα ηλικιωμένο άτομο, όταν χάσει τη μητέρα του, δεν αισθάνεται έτοιμο. Κι αυτός επίσης έχει την εντύπωση ότι δεν έχει ωριμάσει ακόμα, ότι ξαφνικά είναι μόνος του. Αισθάνεται εγκαταλελειμμένος και δυστυχισμένος σαν μικρό ορφανό.  

Όλα τα τραγούδια και τα ποιήματα που εξυμνούν τη μητρότητα είναι όμορφα, όμορφα χωρίς προσπάθεια. Ακόμη και οι τραγουδοποιοί και οι ποιητές χωρίς πολύ ταλέντο φαίνεται να χύνουν τις καρδιές τους μέσα σε αυτά τα έργα, και όταν απαγγέλλονται ή τραγουδιούνται, οι εκτελεστές επίσης φαίνεται να συγκινούνται βαθιά, εκτός αν έχουν χάσει τη δική τους μητέρα πολύ νωρίς για να γνωρίζουν τι αγάπη είναι η μητέρα. Κείμενα που εξυμνούν τις αρετές της μητρότητας υπάρχουν από την αρχή του χρόνου ανά τον κόσμο.  

Όταν ήμουν παιδί, άκουσα ένα απλό ποίημα που μιλούσε για το να χάνεις τη μητέρα σου, και εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντικό για μένα. Εάν η μητέρα σου είναι ακόμη ζωντανή, ίσως να νιώθεις τρυφερότητα κάθε φορά που το διαβάζεις αυτό, φοβούμενος αυτό το μακρινό κι όμως αναπόφευκτο γεγονός. Εκείνη τη χρονιά, αν κι ήμουνα ακόμη πολύ μικρός η μητέρα μου μ’ άφησε, και συνειδητοποίησα ότι ήμουν ορφανός, όλοι γύρω μου κλαίγανε, υπέφερα σιωπηλά… Αφήνοντας τα δάκρυα μου να κυλήσουν, ένιωσα τον πόνο μου να μαλακώνει. Η νύχτα αγκάλιασε τον τάφο της Μητέρας, η καμπάνα της παγόδας ήχησε γλυκά. Συνειδητοποίησα ότι το να χάνεις τη μητέρα σου είναι να χάνεις όλο το σύμπαν. Κολυμπούμε σ’ ένα κόσμο στοργικής αγάπης για πολλά χρόνια, και, χωρίς καν να το γνωρίζουμε, είμαστε αρκετά ευτυχισμένοι εκεί. Μονάχα αργότερα που είναι πολύ αργά το αντιλαμβανόμαστε.  

Οι άνθρωποι στην ύπαιθρο δεν καταλαβαίνουν την πολύπλοκη γλώσσα των κατοίκων της πόλης. Όταν οι άνθρωποι από την πόλη λένε ότι η μητέρα είναι ένας “θησαυρός αγάπης”, αυτό είναι ήδη εξαιρετικά πολύπλοκο γι’ αυτούς. Οι άνθρωποι της υπαίθρου στο Βιετνάμ συγκρίνουν τις μητέρες τους με τις πιο εκλεπτυσμένες ποικιλίες μπανάνας ή τις συγκρίνουν με το μέλι, το γλυκό ρύζι ή το ζαχαροκάλαμο. Εκφράζουν την αγάπη τους με απλούς και άμεσους τρόπους. Για μένα, μια μητέρα είναι σαν μια μπανάνα “ba hu+o+ng” της υψηλότερης ποιότητας, όπως το καλύτερο γλυκό ρύζι “ne^'p mo^.t”, ή το πιο νόστιμο “mi'a lau” ζαχαροκάλαμο!  

Υπάρχουν στιγμές μετά από ένα πυρετό που έχεις μια πίκρα, μια άνοστη γεύση στο στόμα, τίποτα δεν φαίνεται να είναι γευστικό. Μόνο όταν έρθει η μητέρα σου και σε χαϊδέψει, τραβήξει απαλά το σκέπασμα μέχρι το σαγόνι, βάλει το χέρι της στο μέτωπο (Είναι στ’ αλήθεια χέρι ή είναι το μετάξι του ουρανού;), και ψιθυρίσει απλά, “Γλυκό μου παιδί!” τότε νιώθεις ανανεωμένος, αγκαλιασμένος από τη γλυκύτητα της μητρικής αγάπης. Η αγάπη της είναι τόσο μυρωδάτη, σαν μπανάνα, σαν γλυκό ρύζι, σαν ζαχαροκάλαμο. Η εργασία του πατέρα είναι τεράστια, σαν πελώριο βουνό. Η αφοσίωση της μητέρας ξεχειλίζει, σαν νερό από βουνίσια πηγή.  

Η μητρική αγάπη είναι η πρώτη μας γεύση αγάπης, η πηγή όλων των αισθημάτων της αγάπης. Η μητέρα μας είναι η δασκάλα που μας διδάσκει πρώτη την αγάπη, το ποιο σημαντικό πράγμα στη ζωή. Χωρίς τη μητέρα μου δεν θα μπορούσα ποτέ να γνωρίζω πως να αγαπώ. Χάρη σ’ αυτήν μπορώ να αγαπώ τους γείτονες μου. Χάρη σ’ αυτήν μπορώ ν’ αγαπώ όλα τα ζωντανά όντα. Μέσα από εκείνη έχω αποκτήσει τις πρώτες μου εντυπώσεις της κατανόησης και της συμπόνιας. Η μητέρα είναι το θεμέλιο της όλης αγάπης, και πολλές θρησκευτικές παραδόσεις αναγνωρίζουν και τιμούν βαθιά τη μητρική φιγούρα, την Παρθένο Μαρία, τη θεά Κουαν Γιν. Πριν καν ανοίξει το στόμα του το βρέφος για να κλάψει, η μητέρα του ήδη τρέχει για να το αγκαλιάσει. Η μητέρα είναι ένα απαλό και γλυκό πνεύμα που κάνει τη δυστυχία και τις ανησυχίες να εξαφανίζονται. Όταν εκφωνείται η λέξη “μητέρα” ήδη νιώθουμε τις καρδιές μας να ξεχειλίζουν από αγάπη. Από την αγάπη, η απόσταση προς την πεποίθηση και την πράξη είναι πολύ μικρή.  

Στη Δύση, γιορτάζουμε την Ημέρα της Μητέρας το Μάιο. Προέρχομαι από την ύπαιθρο του Βιετνάμ, και ποτέ δεν είχα ακούσει αυτό το έθιμο. Μια μέρα επισκέφτηκα την περιοχή Ginza στο Τόκυο με τον μοναχό Thien An, όταν συναντηθήκαμε έξω από ένα βιβλιοπωλείο από μερικούς Ιάπωνες φοιτητές που ήταν φίλοι του. Μία από αυτούς του έκανε μια ερώτηση διακριτικά, και τότε πήρε ένα λευκό γαρίφαλο από τη τσάντα της και το καρφίτσωσε στο χιτώνα μου. Έμεινα έκπληκτος και λίγο ντροπιασμένος. Δεν είχα ιδέα τι σήμαινε τούτη η χειρονομία, και δεν τόλμησα να ρωτήσω. Προσπάθησα να συμπεριφερθώ φυσιολογικά, σκεπτόμενος ότι πρέπει να είναι κάποια τοπική συνήθεια. Όταν σταμάτησαν να συζητούν (Δεν μιλώ Ιαπωνικά), ο Thien An και εγώ μπήκαμε στο βιβλιοπωλείο και μου είπε ότι σήμερα ήταν η ημέρα που ονομάζεται “Γιορτή της Μητέρας”.  

Στην Ιαπωνία, εάν η μητέρα σου είναι ακόμη ζωντανή, φοράς ένα κόκκινο λουλούδι στην τσέπη σου ή στο πέτο, περήφανος που έχεις ακόμα τη μητέρα σου. Εάν δεν είναι ακόμη εν ζωή, φοράς ένα λευκό λουλούδι. Κοίταξα το λευκό λουλούδι στο χιτώνα μου και ξαφνικά ένιωσα τόσο δυστυχισμένος. Ήμουν ένα ορφανό όσο οποιοδήποτε άλλο δυστυχισμένο ορφανό. Δεν μπορούσαμε πλέον να φορούμε κόκκινα λουλούδια στις κουμπότρυπες μας. Αυτοί που φοράνε λευκά λουλούδια υποφέρουν, και οι σκέψεις τους δεν μπορούν να πάψουν να επιστρέφουν στις μητέρες τους. Δεν μπορούν να ξεχάσουν ότι δεν είναι πλέον εκεί. Αυτοί που φορούν κόκκινα λουλούδια είναι τόσο χαρούμενοι, γνωρίζοντας ότι οι μητέρες τους είναι ακόμα ζωντανές. Μπορούν να προσπαθήσουν να την ευχαριστήσουν πριν φύγει και είναι πλέον πολύ αργά. Αυτό το έθιμο το βρίσκω πολύ όμορφο. Προτείνω να κάνουμε το ίδιο στο Βιετνάμ και εδώ στη Δύση επίσης.  

Η μητέρα είναι μια άπειρη πηγή αγάπης, ένας ανεξάντλητος θησαυρός. Αλλά δυστυχώς μερικές φορές το ξεχνούμε. Μια μητέρα είναι το πιο όμορφο δώρο που μας προσφέρει η ζωή. Όσοι από εσάς έχετε ακόμη τη μητέρα σας κοντά σας, σας παρακαλώ μην περιμένετε μέχρι το θάνατο της για να πείτε, “Θεέ μου, ζούσα όλα αυτά τα χρόνια δίπλα από τη μητέρα μου χωρίς να φαίνεται ότι είμαι δίπλα της”. Απλά μερικές γρήγορες ματιές, μερικές λέξεις που ανταλλάξαμε - ζητώντας χαρτζιλίκι ή το ένα πράγμα ή το άλλο. Χώνεσαι στην αγκαλιά της για να ζεσταθείς, δυσανασχετείς, θυμώνεις μαζί της. Το μόνο που κάνεις είναι να κάνεις τη ζωή της πολύπλοκη, κάνοντας τη να ανησυχεί, επιδεινώνοντας την υγεία της, κάνοντας τη να πάει αργά για ύπνο και να ξυπνήσει νωρίς το πρωί. Πολλές μητέρες πεθαίνουν νέες λόγω των παιδιών τους. Καθ’ όλη τη ζωή της περιμένουμε απ’ αυτήν να μαγειρεύει, να πλένει, να μας καθαρίζει, ενώ σκεφτόμαστε μόνο τους βαθμούς μας και την καριέρα μας. Οι μητέρες μας δεν έχουν πλέον το χρόνο να μας κοιτάξουν βαθιά, και είμαστε τόσο απασχολημένοι να την κοιτάξουμε προσεκτικά. Μόνο όταν δεν είναι πλέον εδώ συνειδητοποιούμε ότι ποτέ δεν ήμασταν συνειδητοί στο γεγονός ότι είχαμε μητέρα.  

Αυτό το βράδυ, όταν επιστρέψεις από το σχολείο ή τη δουλειά, ή εάν ζεις μακριά, την επόμενη φορά που θα επισκεφτείς τη μητέρα σου, ίσως να θες να πας στο δωμάτιο της, με ένα ήρεμο και σιωπηλό χαμόγελο, κάθισε δίπλα της. Χωρίς να πεις τίποτα, κάνε την να σταματήσει τις δουλειές της. Τότε, κοίταξε την για πολλή ώρα, κοίταξε τη βαθιά. Κάν’ το αυτό έτσι ώστε να τη δεις, να συνειδητοποιήσεις ότι είναι εκεί, είναι ζωντανή, είναι δίπλα σου.  Πάρε το χέρι της και κάν’ της μια σύντομη ερώτηση για να πάρεις την προσοχή της, “Μαμά, ξέρεις κάτι;” Θα μείνει λίγο έκπληκτη και πιθανόν να χαμογελάσει όταν σε ρωτήσει, “Τι καλέ μου;” Συνέχισε να την κοιτάς στα μάτια, χαμογελώντας ειρηνικά, και πες, “Το ξέρεις ότι σε αγαπώ;”. Κάνε της αυτή την ερώτηση χωρίς να περιμένεις απάντηση. Ακόμη κι αν είσαι τριάντα ή σαράντα χρονών, ή μεγαλύτερος, ρώτα την ως το παιδί της μητέρας σου. Η μητέρα σου κι εσύ θα είστε ευτυχισμένοι, ζώντας συνειδητά σε αιώνια αγάπη.  

Έπειτα αύριο, όταν σ’ αφήσει, δεν θα είσαι μετανιωμένος. Στο Βιετνάμ, την ημέρα της γιορτής Ullambana, ακούμε τις ιστορίες και τους θρύλους σχετικά με τον μποντισάτβα Maudgalyayana, σχετικά με την υιική αγάπη, την εργασία του πατέρα, την αφοσίωση της μητέρας και το καθήκον του παιδιού. Ο καθένας προσεύχεται για τη μακροβιότητα των γονιών του, ή εάν είναι πεθαμένοι, για την επαναγέννησή τους στην ουράνια Αγνή Γη. Πιστεύουμε ότι ένα παιδί χωρίς υιική αφοσίωση είναι απλά μη αυθεντικό. Αλλά η υιική αφοσίωση επίσης πηγάζει από την ίδια την αγάπη. Χωρίς αγάπη, η υιική αφοσίωση είναι επίπλαστη.  

Όταν η αγάπη είναι παρούσα, αυτό είναι αρκετό, και δεν υπάρχει καμία ανάγκη για ομιλία. Το να αγαπάς τη μητέρα σου είναι αρκετό. Δεν είναι καθήκον, είναι εντελώς φυσικό να την αγαπάς. Η μητέρα αγαπά το παιδί της, και το παιδί αγαπά τη μητέρα του. Το παιδί χρειάζεται τη μητέρα του και η μητέρα χρειάζεται το παιδί της. Εάν η μητέρα δεν χρειάζεται το παιδί της, ή το παιδί τη μητέρα του, τότε αυτή δεν είναι μητέρα, και αυτό δεν είναι παιδί. Είναι κακή χρήση των λέξεων “μητέρα” και “παιδί”.  

Όταν ήμουν νέος, ένας από τους δασκάλους μου με ρώτησε, “Τι πρέπει να κάνεις όταν αγαπάς τη μητέρα σου;”. Του είπα, “Πρέπει να την υπακούω, να τη βοηθώ, να τη φροντίζω όταν θα γεράσει και να προσεύχομαι για αυτήν, να φροντίζω το βωμό των προγόνων όταν θα έχει εξαφανιστεί για πάντα πίσω απ’ το βουνό”. Τώρα γνωρίζω ότι η λέξη “Τι” στην ερώτησή του ήταν περιττή. Όταν αγαπάς τη μητέρα σου, δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα. Την αγαπάς, αυτό είναι αρκετό. Το να αγαπάς τη μητέρα σου δεν είναι ερώτηση ηθών ή αξιών. Σας παρακαλώ μη σκεφτείτε ότι το έγραψα αυτό για να δώσω μάθημα ηθικής. Το αν αγαπάς τη μητέρα σου είναι μια ωφέλιμη ερώτηση. Μια μητέρα είναι σαν μια πηγή καθαρό νερό, σαν το πιο εκλεπτυσμένο ζαχαροκάλαμο ή μέλι, η πιο εξαιρετική ποιότητα γλυκού ρυζιού. Εάν δεν γνωρίζεις πως να ωφεληθείς από αυτό, τούτο είναι θλιβερό για σένα. Απλά θέλω να το φέρω στην προσοχή σου, να σε βοηθήσω να αποφύγεις τη μέρα που θα παραπονιέσαι ότι δεν έχει μείνει τίποτα στη ζωή για σένα. Εάν ένα τέτοιο δώρο όπως η παρουσία της δικής σου μητέρας δεν σε ικανοποιεί, ακόμη κι αν είσαι ο πρόεδρος μιας τεράστιας επιχείρησης ή ο βασιλιάς του σύμπαντος, πιθανόν δεν θα είσαι ικανοποιημένος. Ξέρω ότι ο Δημιουργός δεν είναι χαρούμενος, γιατί ο Δημιουργός αναδύεται στιγμιαία και δεν έχει την καλή τύχη να έχει μητέρα.  

Θα ήθελα να πω μια ιστορία. Παρακαλώ μην σκεφτείτε ότι είμαι απερίσκεπτος. Θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, ότι η αδερφή μου δεν παντρεύτηκε και εγώ δεν έγινα μοναχός. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, και οι δύο αφήσαμε τη μητέρα μας - η μία να ξεκινήσει μια νέα ζωή δίπλα στον άντρα που αγαπούσε, και ο άλλος να ακολουθήσει ένα ιδανικό ζωής που λάτρευε.  

Τη νύχτα που παντρεύτηκε η αδερφή μου, η μητέρα μου ανησυχούσε για χίλια κι ένα πράγματα, και δεν φαινόταν καν θλιμμένη. Αλλά όταν καθίσαμε στο τραπέζι για να πιούμε κάτι δροσιστικό, ενώ περιμέναμε τον κουνιάδο μας να έρθει για την αδερφή μου, είδα ότι η μητέρα μου δεν είχε φάει ούτε μία μπουκιά. Είπε, “Για δεκαοκτώ χρόνια έτρωγε μαζί μας και σήμερα είναι το τελευταίο της γεύμα πριν πάει στο σπίτι μιας άλλης οικογένειας για να πάρει τα γεύματα της”. Η αδερφή μου έκλαψε, με το κεφάλι της να σκύβει πάνω από το πιάτο, και είπε, “Μαμά, δεν θα παντρευτώ.” Αλλά παντρεύτηκε παρ’ όλα αυτά. Όσο για μένα, άφησα τη μητέρα μου για να γίνω μοναχός. Για να συγχαρώ αυτούς που είναι σταθερά αποφασισμένοι να αφήσουν τις οικογένειες τους και να γίνουν μοναχοί, κάποιοι λένε ότι ακολουθούν το δρόμο της κατανόησης, όμως δεν είμαι περήφανος για αυτό. Αγαπώ τη μητέρα μου, αλλά έχω επίσης ένα ιδανικό, και για να το υπηρετήσω πρέπει να την αφήσω - τόσο χειρότερα για μένα.  

Στη ζωή, πολύ συχνά πρέπει να πάρουμε δύσκολες αποφάσεις. Δεν μπορούμε να πιάσουμε δύο ψάρια ταυτόχρονα: ένα σε κάθε χέρι. Είναι δύσκολο, διότι αν δεχτούμε ότι μεγαλώνουμε, πρέπει να δεχτούμε και τη δυστυχία. Δεν μετανιώνω που άφησα τη μητέρα μου για να γίνω μοναχός, αλλά λυπάμαι που έπρεπε να κάνω τέτοια επιλογή. Δεν είχα την ευκαιρία να ωφεληθώ πλήρως από τούτο τον πολύτιμο θησαυρό. Κάθε νύχτα προσεύχομαι για τη μητέρα μου, αλλά δεν είναι πλέον δυνατό για μένα να χαίρομαι την εξαιρετική μπανάνα "ba hu+o+ng”, την καλύτερη ποιότητα ρυζιού "ne^'p mo^.t”, και το νοστιμότατο ζαχαροκάλαμο "mi'a lau”.  

Σας παρακαλώ μην σκεφτείτε ότι προτείνω να μην ακολουθήσετε την καριέρα σας και να παραμείνετε στο σπίτι σας στο πλευρό της μητέρας σας. Έχω πει ήδη ότι δεν θέλω να δίνω συμβουλές ή μαθήματα… κοιτάξτε στα μάτια της με ένα γαλήνιο χαμόγελο, πείτε της, “Ξέρεις ότι σε αγαπώ;” Κάντε της αυτήν την ερώτηση χωρίς να περιμένετε μια απάντηση. Ακόμη κι αν είστε τριάντα χρονών, σαράντα χρονών ή μεγαλύτεροι, απλά ρωτήστε την, γιατί είστε το παιδί της μητέρας σας. Η μητέρα σας και εσείς θα είστε ευτυχισμένοι, ζώντας συνειδητά την αιώνια αγάπη. Κι αύριο όταν θα σας αφήσει, δεν θα είστε μετανιωμένοι. Αυτό είναι το ρεφρέν που σας δίνω για να τραγουδήσετε σήμερα. Αδελφοί και αδελφές, παρακαλώ ψάλτε το, παρακαλώ τραγουδήστε το, έτσι ώστε να μη ζείτε στην απάθεια και στη λήθη. Αυτό το κόκκινο ρόδο, το έχω ήδη καρφιτσώσει στο πέτο σας. Παρακαλώ να είστε χαρούμενοι.

Credits: Thich Nhat Hanh. Ομιλία για το ντάρμα. Μετάφραση: Angels House University